LUX energiehub

LUX energiehub is een open source tool die over de afgelopen tien jaar ontwikkeld is om een energiehub snel, efficiënt en optimaal op te zetten.

Met LUX energiehub worden eerst alle openbare gegevens over een energiehub ingeladen. Dan ga je bedrijfsgegevens toevoegen. Dit is zo makkelijk mogelijk gemaakt. Vervolgens kunnen betrokkenen zelf scenario’s uitproberen. Bijvoorbeeld meer batterijen, zonnepanelen, electrische trucks, groepscontracten, et cetera. Een focus daarbij is hoe je slim binnen je netaansluiting blijft. LUX is intussen bij ruim 30 energiehubs ingezet en is dé tool in Nederland voor de eerste fasen bij het opzetten van een energiehub.

Op deze pagina leggen we stap voor stap uit hoe dat voor jouw energiehub zou kunnen werken. De rol van Zenmo (de ontwikkelaar van LUX) kan daarbij naar keuze klein of groot zijn: van het inladen van openbare gegevens en het geven van een korte basisinstructie; tot optimale ondersteuning van een local hero (dat is ons advies); tot full service fixed price oplevering.

De rest van deze pagina bevat meer details. We hebben hem onderverdeeld in hoofdstukjes waar je met de onderstaande links direct naar toe kunt springen:

• Hessenpoort als voorbeeld
• LUX is een tool voor de verkennings- en ontwerpfase
• Stap 1: inladen en aftrappen
• Stap 2: gegevensverzameling
• Stap 3: scenario’s verkennen en keuzes maken
• Stap 4: realisatie en exploitatie
• Integratie met LUX gemeente en provincie

Hessenpoort als voorbeeld

Een kort voorbeeld om snel een indruk te geven van wat LUX energiehub is en wat je ermee kan

Deze korte video toont eerst de energiehub als geheel en laat dan zien hoe een individueel bedrijf overschakelt op duurzame energie zonder netcongestie te veroorzaken.

Dit aan de hand van bedrijventerrein Hessenpoort (in Zwolle) maar met geanonimiseerde data.

LUX is een tool voor de verkennings- en ontwerpfase

LUX energiehub is speciaal ontwikkeld voor de fasen die voorafgaan aan realisatie en exploratie. LUX zet daarbij de belangen van lokale bedrijven en local heroes centraal.

Het maken van een energiehub is een proces dat in stappen doorlopen wordt. Het begint met het identificeren van het probleem en het ontwerpen van een aanpak om daar zo goed mogelijk mee om te gaan. Daar is LUX energiehub voor gemaakt. (Daarna volgen de realisatie en exploitatie en daar is LUX energiehub niet voor gemaakt.)
De netbeheerder heeft een site gemaakt waarop ze het standaard stappenplan toelichten. Hieronder hun centrale plaatje. De rol van LUX energiehub loopt tot en met de ontwerpfase en houdt dan op.

Een kanttekening die wij hebben bij deze site van de netbeheerder is dat het soms lijkt of alles om de netbeheerder draait en hoe die in comfort gebracht kan worden, in plaats van om de bedrijven die door de netbeheerder in de problemen komen. LUX energiehub zet de belangen van bedrijven en de proceswensen van de local heroes centraal.

Wij krijgen ook vaak de vraag hoe LUX energiehub zich verhoudt tot een energie management systeem (EMS). In essentie is het simpel: LUX energiehub is voor verkenning en ontwerp en een EMS voor realisatie en exploitatie. In iets meer detail is ons antwoord te vinden in de onderstaande tabel.

Stap 1: inladen en aftrappen

De eerste klap is een daalder waard. Daarom begint LUX energiehub met het inladen en tonen van alle openbare informatie over een bedrijventerrein in de interactieve interface.

Zenmo heeft LUX energiehub intussen bij meer dan 30 energiehubs ingezet. Steeds blijkt dat de eerste klap echt een daalder waard is. Als er bij de eerste bijeenkomst direct een model is waarin de energiehub is ingeladen op een kaartje, waarin instellingen gewijzigd kunnen worden, en waarop KPI’s zichtbaar zijn, dan ontstaat er direct een gevoel van “laten we doorpakken” in plaats van “wat moet ik hiermee?”

Daarom starten we altijd met het inladen van alle openbare data die beschikbaar is rond het gebied en het tonen hiervan in de LUX energiehub tool. Helaas krijgen we nog geen gegevens van de netbeheerder maar we hopen dat dit begin volgend jaar gaat veranderen en dan kunnen we ook direct laten zien hoe erg de netcongestie op een bedrijventerrein is en in hoeverre standaard oplossingen als batterijen, zonnepanelen en slim laden gaan helpen.

Aan die interface en het snel inladen van open data wordt intussen al ruim 10 jaar gewerkt. Niet alleen in die tientallen uitvoerende projecten (bijvoorbeeld met onze trouwe klant en mede-ontwikkelaar Drechtsteden) maar ook in ontwikkelprojecten als het door Zenmo geïnitieerde HOLON project en NEON research programma, Local 4 Local and Jouls 4 Jouls.

Dus het inladen van openbare informatie over een energiehub in de LUX energiehub interface is de standaard dienstverlening vanuit Zenmo. Deze gegevens worden door ons ook direct op internet gezet met een eigen pagina á la “terrein.lux.energy” waar we iedereen in meerdere of mindere mate toegang toe kunnen geven.

Normaal koppelen we daar ook een kort inleerproject aan voor de local hero of adviseur die daadwerkelijk met ons pakket gaat werken op het bedrijventerrein. Desgewenst kunnen we de kick-off ook full service faciliteren. En als er al bedrijven mee doen kunnen we al de nodige bedrijfsspecifieke data inladen zodat de kick-off nog meer in beweging komt. Dit alles op basis van de wensen van de opdrachtgever waarbij elke lokale situatie en tijdlijn weer subtiel anders is.

Stap 2: gegevensverzameling

Alles is er bij LUX energiehub op gericht om gegevensverzameling door local heroes zo makkelijk mogelijk te maken en ons interactieve invulformulier speelt daarbij een centrale rol.

Na de aftrap volgt wat nu vaak de meest tijdrovende fase is: gegevensverzameling. Om bedrijfsgegevens te krijgen is het nodig dat iemand namens dit bedrijf akkoord geeft zodat verbruiksgegevens opgehaald kunnen worden. (Vanaf 2026 kan dit waarschijnlijk gratis via de gegevensuitwisselingsentiteit GUE.) Nu zijn er van enkele jaren zogenaamde kwartierwaardes van het bedrijf (zowel gas als elektriciteit), worden trends duidelijk en kan de impact in kaart worden gebracht van bijvoorbeeld zonnepanelen, batterijen, trucks die al of niet slim laden, et cetera. Het is ook zaak dat helder wordt om welke panden exact horen bij welk bedrijf en of er wellicht sprake is van meerdere aansluitingen bij een bedrijf. Idealiter worden ook de toekomstplannen van het bedrijf ingevoerd zodat hier rekening mee gehouden kan worden.

Om deze fase minder tijdrovend te maken heeft Zenmo voor LUX energiehub een interactief invulformulier ontwikkeld. Het navolgende filmje is een impressie van hoe dit werkt. Het formulier wordt nog continu verder ontwikkeld op basis van gebruikersfeedback maar is al een wereld van verschil met de situatie enkele jaren geleden toen het formulier nog ontbrak. Soms hebben we het idee dat we alleen al met dit formulier de meeste uren van local heroes of adviseurs besparen ten opzichte van andere software.

Een interessante ontwikkeling is dat sinds kort de omgevingsdienst van de gemeente toegang heeft tot gegevens over de omvang van de aansluiting. Als deze gegevens zonder machtiging gebruikt zouden kunnen worden in LUX energiehub zou de initiële hub nog een stuk realistischer worden, al blijven gegevens per uur het belangrijkste.

Van de netbeheerder krijgen wij soms data over wie er “netburen” zijn die op dezelfde transformator zitten, maar niet over de belasting van de transformator over de tijd die de netbeheerder ertoe brengt bedrijven nee te verkopen. Het is de netbeheerder duidelijk om welke gegevens het gaat. Alliander heeft er zelfs een prachtige tool voor ontwikkeld genaamd de “Energie Buurt Scan” (ook wel EBS). Enexis laat in demo’s een soortgelijke tool zien. Het is de makers van de tools echter niet toegestaan om de gegevens te delen. De provincie, gemeente, local hero en Zenmo steken vaak veel tijd in het verkrijgen van deze gegevens maar tot nu toe bijna overal zonder succes. Vooral Stedin en Enexis werken tegen. De voornaamste reden is naar ons idee dat het geven van transparantie als bedreigend wordt ervaren. Daardoor is vaak niet duidelijk waarom ondernemers geen aansluiting krijgen en wat een energiehub er aan kan doen. Nu de nieuwe energiewet er is lijkt medewerking vanuit de netbeheerder echter verplicht te worden. Zenmo werkt er hard aan om dit proces te versnellen en om er al eerste klaar voor te zijn om deze gegevens in te laden als de netbeheerders over de brug komen.

Databeveiliging is een ander belangrijk onderwerp. Tot nu toe hebben alleen het bedrijf zelf, het meetbedrijf en de netbeheerder toegang tot de gebruiksgegevens van bedrijven op uurbasis. Daarom moeten gegevens door de aanbieders van energiehub simulatietools echt veilig worden opgeslagen. De afdeling databeveiliging van Drechtsteden heeft een uitgebreide lijst gemaakt van eisen waaraan deze opslag moet voldoen en Zenmo heeft al deze eisen doorgevoerd. (Het gaat te ver om dat hier in detail toe te lichten.) Aan de voorkant is het resultaat onder andere dat alleen mensen met de juiste inlogcode toegang hebben tot de digital twin van een bepaald gebied en dat alleen gemachtigden van het bedrijf zelf (met hun username, password en two factor authentication) door kunnen klikken om detailinformatie van hun bedrijf te zien.

Stap 3: scenario’s verkennen en keuzes maken

Het beste en meest kosteneffectieve resultaat wordt bereikt als de local heroes zelf aan de knoppen zitten en Zenmo de rol van coach en helpdesk heeft.

Dit model is al ruim tien jaar in ontwikkeling en we vinden het vaak lastig om “even snel” de functionaliteiten te bespreken. Filmpjes blijken vaak nog het beste te werken.

Aan het begin van deze uitleg lieten we al kort een filmpje over Hessenpoort zien met daarin ook de interface voor een individueel bedrijf. Het navolgende filmpje geeft een korte demonstratie door Ate van bedrijventerrein Distripark in de Drechtsteden.

Ate demonstreert in het filmpje kort de volgende functionaliteiten (in volgorde):

• Interactieve dynamische kaart Je zult zien dat Ate vaak de kaart in het midden gebruikt als visueel houvast. Ons is gebleken dat deze kaart door gebruikers als belangrijk en gebruikersvriendelijk wordt ervaren. Het maakt de simulatie meer “herkenbaar” en minder “afstandelijk”. En het is ook een prettige manier om bedrijven te selecteren, om karakteristieken van verschillende bedrijven ten opzichte van elkaar met kleuren te tonen, en om outputs zoals overbelaste netelementen te tonen.
• Inputs Links van de kaart zitten de inputs. Ate demonstreert enkele zaken die je kunt instellen. Er zijn vele submenu’s die opgeteld vele tientallen instellingen mogelijk maken van de honderden variabelen die de simulatie beinvloeden. De kunst is vaak om de meest relevante te laten zien zonder gebruikers te overweldigen, en dit kan van geval tot geval verschillen. We bieden een standaard interface maar gebruikers kunnen aangeven welke inputs ze aan de interface toegevoegd willen zien en welke ze juist verborgen willen hebben.
• Outputs Rechts van de kaart tonen we outputs. Met de radio buttons aan de bovenkant wordt een selectie gemaakt van wat de gebruiker wil zien. Ook hier gaat het om vele tientallen zaken (vaak grafieken) die een subset zijn van alles wat we kunnen laten zien. Hij stipt even kort de grafiek met opwek en gebruik van een selectie van bedrijven aan.
• Filterfunctie Het met een filter selecteren van een deel van de bedrijven op basis van meerdere criteria. Bijvoorbeeld, of bedrijven op dezelfde lus zitten (wat betekent dat ze “netburen” zijn die dezelfde transformator gebruiken) en of ze data verstrekt hebben. We kunnen desgewenst voor een bedrijventerrein andere filtercriteria toevoegen. Ons is ook gebleken dat het tonen van het resultaat van filters op de kaart door gebruikers wordt gewaardeerd.
• Scenario functie Om te voorkomen dat gebruikers “door de bomen het bos niet meer zien” kunnen combinaties van instellingen worden opgeslagen als “scenario’s” die snel vergeleken kunnen worden.
• Batterij onderzoek Als voorbeeld van een scenario vergelijking demonstreert Ate de aansturing van een batterij op verschillende manieren. Hij laat kort zien dat het samen optimaal gebruiken van de baterij capaciteit veel slimmer is dan wanneer elk bedrijf individueel een batterij optimaliseert.
• Groepscontract berekening In het laatste deel van het filmpje toont Ate een korte verkenning van het nut van een groepscontract. Zoals je ziet houdt deze subset van bedrijven iets meer dan een derde van hun huidige capaciteit over als ze een groepscontract aansluiten. Vanuit de bedrijven bezien is het interessanter om elk apart een batterij te nemen. Nog beter voor hen is het om een galvanisch gescheiden verbinding (dus los van het huidige elektriciteitsnet) te maken naar een gemeenschapelijke batterij.

Wat wij zien als de ideale en meest efficiënte situatie is als local heroes en lokale bedrijven die wel willen zelf aan de knoppen zitten, en als Zenmo daarbij als coach en helpdesk functioneert. Wij kunnen dan in overleg ook de intface snel customizen om opties naar voren te halen of te verbergen.

Andere opties zijn ook mogelijk. Aan het ene uiterste de situatie dat een ander adviesbedrijf het hele project doet en de local heroes en Zenmo volgend zijn. Aan het andere uiterste kan Zenmo het hele traject full-service en fixed price voor haar rekening nemen. Dat is wat Zenmo betreft geheel aan de opdrachtgever, maar ons advies is om de local hero (en niet een adviesbureau) zoveel mogelijk centraal te stellen en te ondersteunen en om korte lijntjes te houden met Zenmo voor het customizen van de tool.

Stap 4: realisatie en exploitatie

In deze fase verdwijnen LUX energiehub en Zenmo uit beeld.

In deze fase wordt mede met het resultaat van LUX energiehub contractafspraken gemaakt en eventueel juridische entiteiten gerealiseerd waarna er hardware wordt aangeschaft en geïnstalleerd.

De focus verschuift nu van LUX energiehub naar software paketten als een EMS (energy management system). Qua advies verschuift de focus van Zenmo naar partijen als juridisch adviseurs, installateurs, en toeleveranciers van hardware als batterijen, zonnepanelen, meetapparatuur, elektrische voertuigen, et cetera.

Zenmo kan in deze fase voor ondersteuning en continuiteit zorgen, maar het is vooral zaak dat we de overdracht naar de nieuwe partijen zo goed en efficient mogelijk ondersteunen.

Wel kan het zo zijn dat er in deze fasen nieuwe strategische scenario’s de kop opsteken die niet goed te evalueren zijn met software die is geoptimaliseerd op het runnen van de day-to-day business. Mocht dat zo zijn dan is het relatief weinig werk om met de nieuwe gegevens en inzichten LUX energiehub voor het gebied te updaten en deze nieuwe scenario’s te verkennen.

Integratie met LUX gemeente en provincie

Het energiesysteem van Nederland beperkt zich niet tot bedrijventerreinen en LUX energiehub is onderdeel een multi-level aanpak. Op het niveau “er onder” heb je bedrijven en op het niveau “er boven” de Gemeente, RES regio, Provincie en Nederland. Dit in het verlengde van het holon project wat door Zenmo getrokken wordt. Dit wordt verder toegelicht op de website holons.energy.

Idealiter werkt Zenmo daarom samen met Gemeenten, RES regio’s, Provincies en netbeheerders aan oplossingen die verder gaan dan die van een individueel bedrijventerrein. Zo kan het verschuiven van toekomstige bedrijvigheid van het ene naar het andere terrein wellicht de netcongestie sterk reduceren omdat bedrijven elkaar dan optimaal aanvullen. Of kan het integraal bekijken van bedrijventerreinen met naastgelegen woonwijken grote nieuwe mogelijkheden bieden. Of soms wordt de toegevoegde waarde van een warmtenet pas duidelijk als je het integraal voor een gebied bekijkt. Of zo kijkend wordt ineens duidelijker welke plannen uit de PMIEK (bijvoorbeeld qua wind- en zonneparken) op welke plek de meeste meerwaarde leveren.

In het volgende fimpje demonstreert Naud een model van de RES regio Drechtsteden. In dit model modelleren we geen aparte bedrijven maar energiehubs en woonwijken en zo onstaat een beeld van een heel gebied. De impact van energiehub modellen en woonwijkmodellen op lager niveau worden hierin meegenomen.

(Het geluid is nu nog erg slecht. Binnenkort plaatsen wij een filmpje met beter geluid.)

En navolgend krijg je kort een beeld van hoe het er uit ziet als alle energie hubs in een Gemeente tegelijk worden getoond waarbij je snel kunt filteren.